پشه سیاه یا قارچی، با نام علمی Fungus gnats، از جمله آفات رایج در محیط‌های مرطوب و دارای مواد آلی در حال تجزیه هستند. برخلاف تصور عمومی، این حشرات گونه‌ای خاص نیستند، بلکه شش خانواده مختلف از پشه‌های ریز و سیاه را شامل می‌شوند که در مجموع با نام «پشه سیاه» شناخته می‌شوند. این آفت معمولاً در محیط‌های گلخانه‌ای یا آپارتمانی دیده می‌شود و می‌تواند آسیب‌های جدی به گیاهان حساس وارد کند.
ظاهر و چرخه زندگی پشه سیاه
حشره بالغ پشه سیاه، سیاه‌رنگ، ریز و معمولاً به طول ۳ تا ۴ میلی‌متر است. حداکثر عمر آنها حدود یک هفته است، اما در همین مدت کوتاه، می‌توانند تا ۳۰۰ تخم در خاک مرطوب بگذارند. تخم‌ها در مدت حدود یک هفته تبدیل به لارو می‌شوند، و این لاروها تا دو هفته از مواد آلی خاک و ریشه گیاهان تغذیه می‌کنند. پس از آن، وارد مرحله شفیرگی شده و دوباره به حشره بالغ تبدیل می‌شوند. این چرخه به سرعت تکرار می‌شود و اگر کنترل نشود، در مدت کوتاهی کل فضای گلدان را آلوده می‌کند.
لاروها؛ عامل اصلی خسارت
برخلاف حشرات بالغ که بیشتر در سطح پرواز می‌کنند و مزاحمتی ظاهری دارند، لاروها عامل اصلی آسیب به گیاه هستند. لارو پشه سیاه سفیدرنگ، بدون پا، با سری سیاه و بدنی شفاف است. این لاروها در دل خاک پنهان می‌شوند و معمولاً دیده نمی‌شوند. در مراحل اولیه، از قارچ‌ها و مواد آلی در حال تجزیه در خاک تغذیه می‌کنند. اما زمانی که منابع غذایی‌شان کاهش یابد، سراغ ریشه‌های حساس و ضعیف گیاه می‌روند. گیاهانی که در اثر آبیاری زیاد دچار پوسیدگی ریشه شده‌اند، هدف اصلی لاروها هستند.
کدام گیاهان در معرض خطر پشه سیاه هستند؟
پشه‌های سیاه به‌ویژه به گیاهانی که نیاز به خاک غنی دارند و مستعد پوسیدگی ریشه هستند علاقه‌مندند. برخی از میزبان‌های رایج این آفت شامل موارد زیر است:
کاکتوس‌ها و ساکولنت‌ها
افوربیا
شمعدانی
بنفشه آفریقایی
بنت قنسول
میخک قرنقلی
گیاهانی که خاک آنها همیشه مرطوب است و گردش هوای مناسبی ندارند، بیشترین آسیب را از این آفت می‌بینند.
نشانه‌های آلودگی گیاه با پشه سیاه
نشانه‌های آلودگی به پشه سیاه در ابتدا بسیار خفیف و قابل چشم‌پوشی هستند، اما به‌مرور و با افزایش جمعیت لاروها، علائم جدی‌تری بروز می‌کنند:
- زرد شدن برگ‌ها
- رشد کند یا توقف رشد
- پژمردگی ناگهانی
- ضعف عمومی گیاه
- مرگ گیاهان جوان یا بذرها
در موارد شدید، گیاه ممکن است به‌طور کامل از بین برود. از دیگر آسیب‌های پشه سیاه می‌توان به انتقال قارچ‌های بیماری‌زا به ریشه گیاه اشاره کرد که فرآیند پوسیدگی را تشدید می‌کند.
دلایل پیدایش پشه سیاه
برای پیشگری از ایجاد این پشه‌ها بهتر است ابتدا دلایل پیدایش آنها را بشناسیم:
- آبیاری بیش از اندازه و غرقابی کردن خاک
- آب مانده راکد: مثلا تخلیه نکردن آب داخل زیرگلدانی، یک مکان مناسب برای رشد و تکثیر حپشه‌ها ایجاد می‌کند.
- آلودگی گیاه جدید: بهتر است هر گیاهی که تازه خریده‌ایم را چند روز قرنطینه کنیم تا از دیگر گیاهان دور باشد. زیرا در صورتی که گیاه آلوده باشه، به سرعت پشه‌ها را به دیگر گیاهان منتقل می‌کند.
- خاک آلوده: استفاده از خاک آلوده و غیر بهداشتی که معمولا حاوی لارو پشه‌ها و حشرات است، احتمال درگیری گیاه را افزایش می‌دهد.
- عدم کوددهی و تغذیه مناسب گیاه: هرچه گیاه ضعیف‌تر باشد، احتمال حمله آفت‌ها و حشرات به آن افزایش می‌یابد.
- استفاده از کودهای حیوانی یا مواد خوراکی: این مواد باعث ایجاد کپک و پوسیدگی در خاک شده و محیط خاک را آلوده می‌کنند و در نهایت مکان مناسبی برای رشد و تکثیر پشه‌ها به وجود می‌آورند.
روش‌های کنترل و مقابله با پشه سیاه
برای کنترل این آفت مزاحم، ترکیبی از روش‌های پیشگیرانه، طبیعی، بیولوژیک و در صورت نیاز، شیمیایی پیشنهاد می‌شود.
۱. پیشگیری؛ مهم‌ترین گام
کاهش آبیاری: خاک باید قبل از آبیاری بعدی، تا حدی خشک شود. محیط مرطوب بستر ایده‌آل برای تخم‌ریزی پشه سیاه است.
افزایش نور و گردش هوا: نور طبیعی و جریان هوا در کاهش فعالیت لاروها موثر است.
حذف بقایای گیاهی: برگ‌های پوسیده یا مرده در سطح خاک را مرتب پاک کنید.
- استفاده از گلدان با زهکشی مناسب: گلدانی برای گیاه استفاده کنید که تعداد کافی سوراخ برای تخلیه شدن آب اضافی داشته باشد.
۲. روش‌های درمان خانگی
استفاده از شن درشت روی خاک: ریختن یک لایه حدود ۱ سانتی‌متر شن درشت روی خاک باعث خشک شدن سطح خاک و جلوگیری از تخم‌گذاری می‌شود.
- آبیاری گیاه از کف گلدان: بهتر است در صورت مشاهده پشه‌ها برای مدتی گیاهان را از کف گلدان آبیاری کنید. اگر سطح خاک مرطوب بشود، مکان مناسبی برای رشد و تکثیر پشه‌هاست.
- استفاده از چسب زرد: رنگ زرد این چسب‌ها، پشه‌ها را به خود جذب می‌کند و آنها را گیر می‌اندازد و مانع تکثیر آنها می‌شود.
۳. راهکارهای شیمیایی
اگر حشرات زیاد شده‌اند از حشره کش خاک Soil Disinfect استفاده کنید: برای نابودی کامل پشه‌ها و حشرات داخل خاک می‌توانید از حشره‌کش خاک استفاده کنید و دو مرتبه با فاصله هفت رو آن را آبیاری کنید تا حشرات کاملا از بین بروند.
اگر حشرات تعداد زیادی ندارند از سم دیازینون استفاده کنید: سم دیازینون را هر سه روز یکبار در دوره هفت روزه روی سطح خاک اسپری کنید.
جمع‌بندی
پشه سیاه یا پشه قارچی ممکن است کوچک و بی‌خطر به نظر برسد، اما اگر کنترل نشود، می‌تواند به سرعت چرخه‌ی زندگی خود را تکرار کرده و گیاهان حساس را از پا درآورد. استفاده از روش‌های ترکیبی و تکرار در کنترل، کلید موفقیت در حذف این آفت است. همیشه یادتان باشد: پیشگیری راحت‌تر از درمان است! رطوبت خاک را مدیریت کنید، خاک را تمیز نگه دارید، و با مشاهده اولین نشانه‌ها وارد عمل شوید.
